Yetim Yıldızların Dramı

Gökbilimciler gökadalarından atılan ‘yetim’ yıldızların patlamasını şaşkınlıkla izliyor. Hubble Uzay Teleskobu’nun verilerinden oluşan 13 süpernova patlamasına ait analizde, gökadaların dışarı fırlattığı genç yıldızların beklenenden daha kısa sürede patlamasının sırrı açıklanmaya çalışılıyor.

Bu çift yıldız sistemlerinin ilki 2000 yılında, birleşen gökadaların ikiz karadelikleri arasındaki karmaşık ilişki taranırken keşfedildi. Illinois Üniversitesi’nden Ryan Foley: ”Bu hikâyede çok dönemeç bulunuyor ve yolun her aşaması bizi şaşkına çeviriyor” diyor.

Peki bir çift yıldız sistemi gökadadan nasıl atılır? Foley’in senaryosuna göre birbirine doğru yaklaşan karadelikler danslarını ederken onlara yakın olan çift yıldız sistemleri karadeliklerden birine çok yaklaşabilir. Bunlardan bazıları da dışarı fırlatılabilir ki bu birleşme sürecinin çok güçlü olduğunun kanıtıdır. Süper kütleli bir karadelik tarafından gökadadan dışarı atılan yıldız saatte 7 milyon km gibi müthiş bir hıza ulaşır.

Gözlenen 13 süpernovadan ikisi. Soldaki NGC 2768 Gökadası’ndan 12.000 ışık yılı uzakta patlayan 2000ds süpernovası. Sağdaki ise NGC 4589 Gökadası’ndan 7000 ışık yılı uzakta patlayan 2005cz süpernovası. NGC 2768 Dünya’dan 75 milyon ışık yılı, NGC 4589 ise 108 milyon ışık yılı uzaktadır.

Samanyolu merkezindeki karadelik her yüz yılda bir yıldız dışarı atıyorsa, çift karadelikli bir gökada her yıl 100 yıldız dışarı atıyor olabilir. Gökada dışına atılan çift yıldızların gökada dışına yaptıkları yolculuk onları yıpratır ve bu yıldızlar birbirine yaklaşmaya başlar. Bu ikili yıldızlardan biri büyük olasılıkla beyaz cüce olabilir. Eş yıldıza çok yakın olan beyaz cüceye madde akmaya başlar. Ölü yıldızın çevresini saran kalıntı sonunda bir süpernova patlamasına neden olur.

İkili yıldızdan biri olan beyaz cüce eş yıldızından madde çalar. Beyaz cücenin dış katmanı çevresinde toplanan malzeme bir süre sonra beyaz cücenin süpernova şeklinde patlamasına neden olur.

Malzeme çalan yıldızın patlama süresi ortalama 50 milyon yıldır. Bu süre milyarlarca yıl yaşayan yıldızlar için oldukça kısadır. Normalde bir çift yıldız evrenin yaşı olan 13 milyar yıl kadar yaşayabilir. “Ancak karadeliklerle olan etkileşim bu ömrü kısaltır” diyor Foley.

Gökbilimciler bu sıra dışı süpernovaların bazı gizemlerini çözseler de, onları oluşturan etken hakkında bilgi sahibi değiller.