Ay Doğarken Neden Büyük Görünür?

Ay, doğup batarken gözlemciler tarafından daha büyük ve kızıl olarak görülür. Ancak gökyüzündeki yüksekliği arttıkça küçülür ve beyazlar. Peki bunun sebebi nedir? Ay gerçekten büyüyüp küçülür mü?

Ay, belli periyotlarda Dünya’ya yaklaşır ve uzaklaşır. Bu sebeple az da olsa biraz daha büyük ve küçük görünebilir. Ancak Ay Dünya’ya en yakın konumdayken Dolunay evresinde olsa dahi en fazla %14 daha büyük görünür. Bu oran, Ay’ın doğup batarken görüldüğü büyüklüğün yanında oldukça küçük kalır. Çünkü gözlemciler Ay’ı ufka yakınken neredeyse 2 kat daha büyük görür. Bu yüzden bu durumun Ay’ın büyük görünmesiyle bir ilgisi yoktur.

Doğarken Ay’ın büyüklüğünü elinizdeki bir kalem veya cisimle ölçseniz ve Ay yükseldikten sonra bu ölçümü tekrarlasanız, Ay’ın büyüklüğünün aynı olduğunu görürsünüz. Dolayısıyla gerçekte Ay’ın büyüklüğünde bir değişiklik olmaz. Bizim büyük görmemizin sebebi ise sadece bir göz yanılsamasından ibarettir. Bu olaya ise “Ay illüzyonu” adı verilir.

Yani bu olay tamamen bizim algımızla alakalıdır. Bu durumu açıklamaya çalışan birbirinden farklı illüzyon çeşitleri olsa da bunların hiçbiri bu olayı tam mânâsıyla açıklayamaz. Ay’ı doğarken ağaçlar, binalar ve tepeler ile birlikte görürüz. Bu cisimlerin boyutları çizgisel perspektiften dolayı küçülmüştür. Cisimlerin bizden uzaklaştıkça küçüldüğünü bildiğimiz için Ay’ın gözümüzdeki görüntüsü uzaktaki küçük görünen nesnelere göre çok daha büyük kalacaktır. Bu varsayımı kanıtlamak için psikologlar bilinen iki yanılsama örneğini ileri sürmektedir. Aşağıdaki resimlerde görülen raylar gözlemcinin önünden başlayıp uzak bir noktada kavuşuyor gibi gözükmektedir. Biri gözlemciye yakın, diğeri ise uzakta olmak üzere eşit boyutta iki Ay resmi bulunmaktadır. Uzakta gözüken Ay, yakında gözükenden daha büyükmüş gibi algılanmaktadır. Halbuki iki Ay da aynı boyuttadır.

Yine aşağıdaki resimde de benzer bir yanılsama görülmektedir. Burada da uzakta gözüken disk yakındakine göre daha büyük gözükmektedir. Aslında her iki disk de aynı büyüklüktedir.

Diğer bir soru ise Ay doğup batarken niçin kızıl görünür?

Bu sorunun cevabı ise atmosferle ilgilidir. Ay ufka yakınken gelen ışınlar atmosferde daha uzun yol alır ve atmosferik etkiden daha fazla nasibini alır. Atmosferin içerisinde bulunan gazlar ve tozlar Ay’dan gelen kısa dalga boylu ışınların (mavi, mor) büyük oranda saçılmasına neden olur. Sadece uzun dalga boylu ışınlar (sarı, kırmızı) bize ulaştığı için de Ay doğup-batarken kızıl  görünür.

Velhâsıl Ay’ın ufka yakınken büyük görünmesinin sebebi göz yanılmasıyken, kızıl görünmesinin sebebi de atmosferik etkiden ibarettir.